Εισαγωγή

Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας, η ποικιλομορφία των τοπογραφικών και γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών της σε συνδυασμό με τις κλιματικές διαβαθμίσεις έχουν συμβάλλει καθοριστικά στη δημιουργία ενός μωσαϊκού οικοσυστημάτων και συνθηκών κατάλληλων για την παρουσία και τη διαβίωση ενός μεγάλου αριθμού ειδών χλωρίδας και πανίδας. Μέχρι σήμερα στη χώρα μας έχουν καταγραφεί πάνω από 23.000 είδη χερσαίων ζώων και ζώων των εσωτερικών υδάτων, περισσότερα από 7.000 φυτικά taxa χερσαίων φυτών και 3.500 θαλάσσια είδη, πολλά από τα οποία είναι ενδημικά. Ο πλούτος και η οικολογική αξία της βιοποικιλότητας και του φυσικού περιβάλλοντος της Ελλάδας αποτυπώνονται και στο σύνολο των προστατευόμενων περιοχών που βρίσκονται στη χώρα. Το ελληνικό τμήμα του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Natura 2000 αριθμεί 446 περιοχές (239 Ειδικές Ζώνες Διατήρησης, όπως αυτές ορίζονται στην Ευρωπαϊκή Οδηγία για τη διατήρηση των οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ), 207 Ζώνες Ειδικής Προστασίας, όπως αυτές ορίζονται στην Ευρωπαϊκή Οδηγία για τα άγρια πτηνά (2009/147/ΕΚ) και 26 Τόποι Κοινοτικής Σημασίας), καλύπτοντας το 28% και 20% της έκτασης της χώρας στη χέρσο και την θάλασσα αντίστοιχα – ποσοστά αρκετά μεγαλύτερα από αυτά που καταγράφονται σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης– ενώ 803 περιοχές προστατεύονται από την εθνική νομοθεσία. 

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Οι προβλέψεις για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα χερσαία οικοσυστήματα της χώρας, ως τμήματος της Μεσογειακής λεκάνης, είναι δυσοίωνες όπως είναι για και όλη τη Μεσογειακή λεκάνη. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αναμενόμενη αύξηση της θερμοκρασίας και τη μείωση των βροχοπτώσεων, την αύξηση της διάρκειας των περιόδων ξηρασίας, την αύξηση της έντασης και της συχνότητας των ακραίων φαινομένων και των φυσικών καταστροφών, όπως οι καύσωνες και οι δασικές πυρκαγιές, ενώ σημαντικές επιπτώσεις αναμένονται και στα παράκτια οικοσυστήματα λόγω της αναμενόμενης, αύξησης της στάθμης της θάλασσας.  

Σε επίπεδο ειδών, οι μέχρι σήμερα διαθέσιμες μελέτες δείχνουν ότι οι βασικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αναμένονται να γίνουν εμφανείς πρωτίστως στη συμπεριφορά και τη λειτουργία των οργανισμών, την αφθονία και την γεωγραφική εξάπλωσή τους. Σημαντικές διεργασίες, όπως είναι για παράδειγμα η επικονίαση, είναι πιθανόν να γίνουν ασύγχρονες εξαιτίας του διαφορετικού ρυθμού και του τρόπου προσαρμογής των ειδών που συμμετέχουν σε αυτές. Σε ό,τι αφορά τη μετανάστευση, η συμπεριφορά των ειδών θα εξαρτηθεί σημαντικά από τη διαθεσιμότητα κατάλληλων ενδιαιτημάτων, αλλά και από τις συνθήκες που θα επικρατήσουν σε αυτά, κυρίως σε ό,τι αφορά τον ανταγωνισμό με άλλα είδη (π.χ. είδη που αναμένεται να προσαρμοστούν ευκολότερα στις νέες κλιματικές συνθήκες κ.ά.). Αυτό σημαίνει πως η ύπαρξη κατάλληλων ενδιαιτημάτων δεν θα εγγυάται απαραίτητα την επιτυχή μετανάστευση και εγκατάσταση των ειδών σε νέες περιοχές, ενώ ταυτόχρονα σε περιπτώσεις απουσίας κατάλληλων ενδιαιτημάτων ή σε περιπτώσεις όπου η μετανάστευση δεν είναι δυνατή, είναι πιθανό να μειωθεί σημαντικά το εύρος εξάπλωσης κάποιων ειδών ή να οδηγηθούν ακόμα και σε εξαφάνιση από κάποιες περιοχές, προκαλώντας πιθανόν περαιτέρω αλλαγές τόσο στη δομή όσο και στη λειτουργία των οικοσυστημάτων. Σημαντικός αναμένεται να είναι και ο κίνδυνος από την ενίσχυση των βιολογικών εισβολών από ξενικά είδη, τα οποία ενδέχεται να ασκήσουν ανταγωνιστικές πιέσεις στα ιθαγενή. 

Η Εθνική Στρατηγική και το Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα αναγνωρίζει την κλιματική αλλαγή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα ως μία εκ των έντεκα πιέσεων / απειλών για πλήθος ελληνικών ειδών, ενώ η Έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος η οποία εξετάζει, μεταξύ άλλων, τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα της χώρας, υπογραμμίζει την πιθανότητα εισβολής ειδών και της μεταβολής, συρρίκνωσης ή και εξαφάνισης ορισμένων οικοσυστημάτων (π.χ. ορεινά, παράκτια, υγροτοπικά κ.α.) με σοβαρές επιπτώσεις στα είδη και κυρίως σε αυτά που έχουν μικρούς πληθυσμούς ή περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση (πχ ενδημικά).  

Προτεινόμενες λύσεις

Ο τομέας της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων αποτελεί ένα από τους δεκαπέντε (15) τομείς προτεραιότητας που έχουν συμπεριληφθεί στην Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΥΠΕΝ, 2016). Οι ενδεικτικές δράσεις και τα μέτρα που προτείνονται στη Στρατηγική για την προσαρμογή του τομέα στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στοχεύουν στη(ν): 

• ενσωμάτωση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στο θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο του τομέα, καθώς και στον επιχειρησιακό και στρατηγικό σχεδιασμό (π.χ. ενσωμάτωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε αναπτυξιακά σχέδια),  
• ενσωμάτωση της θεώρησης και των δράσεων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στον αναπτυξιακό σχεδιασμό περιφερειακού επιπέδου (π.χ. ρυθμίσεις χρήσεων γης), 
• θεσμοθέτηση νέων ή / και βελτίωση των υφιστάμενων συστημάτων παρακολούθησης της βιοποικιλότητας ώστε να λαμβάνουν υπόψη την κλιματική αλλαγή και την αξιολόγηση δράσεων και πολιτικών, 
• εκπόνηση μελετών για την εξειδίκευση των επιμέρους μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (π.χ. εκτίμηση της επικινδυνότητας των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα), 
• εφαρμογή μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή όπως μέτρα που στοχεύουν στη μείωση των πιέσεων σε κρίσιμους πόρους (π.χ. διατήρηση και αειφορική διαχείριση των τρωτών οικοσυστημάτων και των ειδών εντός περιοχών του Δικτύου «Natura 2000» με βάση τους προσδιορισμένους στόχους και μέτρα διατήρησης) και μέτρα που στοχεύουν στη μείωση της έντασης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής (π.χ. ενίσχυση της οικολογικής συνοχής του Δικτύου «Natura 2000»), 
• βελτίωση της διαθεσιμότητας των οικονομικών πόρων για την εφαρμογή πολιτικών και μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, 
• βελτίωση και πρόσκτηση καινοτόμου γνώσης για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτή (π.χ. ένταξη προγραμμάτων για την προσαρμογή της βιοποικιλότητας στην κλιματική αλλαγή στις εθνικές ερευνητικές προτεραιότητες),  
• βελτίωση της πρόσβασης σε πληροφορίες για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτή (π.χ. δημιουργία βάσης δεδομένων με τα αποτελέσματα ερευνητικών και διαχειριστικών προγραμμάτων),  
• ενδυνάμωση των υπηρεσιών για το σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών και μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (π.χ. διαθεσιμότητα αναγκαίων επιστημονικών και τεχνικών εργαλείων και πληροφοριών),  
• ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών (π.χ. σχολικά προγράμματα για τη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή) και των πολιτών γενικότερα. 

(*)Βασικός σκοπός των προτεινόμενων μέτρων και δράσεων είναι να χρησιμοποιηθούν ως γενικές κατευθύνσεις που θα υποστηρίξουν τις προσπάθειες προσαρμογής στον τομέα της Βιοποικιλότητας και των Οικοσυστημάτων. 

Σχετικοί σύνδεσμοι

• Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή – Climate-ADAPT – Τομέας Βιοπικοιλότητας
• Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης –IUCN
• Διακυβερνητική Επιστημονική Πλατφόρμα Πολιτικής για τη Βιοποικιλότητα και τις Υπηρεσίες Οικοσυστήματος – IPBES
• Biodiversity Information System for Europe –BISE