Παρατηρούμενες αλλαγές στο κλίμα

Η κλιματική αλλαγή αναφέρεται ως μια στατιστικά σημαντική διακύμανση είτε στη μέση κατάσταση του κλίματος είτε στη μεταβλητότητά του, που διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα από αρκετές δεκαετίες έως και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Η ελάχιστη χρονική περίοδος για να ορίσουμε το κλίμα μιας περιοχής (ως μέτρηση της μέσης κατάστασης και μεταβλητότητας των σχετικών μετεωρολογικών μεταβλητών) είναι 30 χρόνια σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (World Meteorological Organization, WMO) και 20 χρόνια όπως έχει υιοθετήσει η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) στην Πέμπτη (IPCC AR5 WG I) και Έκτη (IPCC AR6 WG I) Έκθεση Αξιολόγησης.

Στα 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια της ιστορίας του πλανήτη μας, οι παράμετροι που χαρακτηρίζουν το κλίμα της Γης έχουν υποστεί σημαντικές διακυμάνσεις, που συνέβαιναν σε πολύ μεγάλες χρονικές περιόδους. Ένα σημαντικό μέρος της πρόσφατης ταχείας θέρμανσης του πλανήτη έχει αποδοθεί στην αλλαγή της σύστασης της ατμόσφαιρας λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας, και έχει επικρατήσει να λέγεται «ανθρωπογενής συνιστώσα της κλιματικής αλλαγής» ή απλά «ανθρωπογενής υπερθέρμανση του πλανήτη». Η τελευταία γεωλογική περίοδος, με σημαντικές ανθρωπογενείς αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία του γήινου συστήματος, συμπεριλαμβανομένου του κλιματικού συστήματος, εύστοχα χαρακτηρίστηκε από τον καθηγητή Paul Crutzen ως «Ανθρωπόκαινος περίοδος». Τα φυσικά αίτια της κλιματικής αλλαγής, όπως η ηφαιστειακή δραστηριότητα, οι αλλαγές στην ηλιακή δραστηριότητα ή φυσικές πηγές διοξειδίου του άνθρακα, έχουν μια πολύ μικρή επίδραση στο φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Σύγκριση των παρατηρούμενων αλλαγών στην επιφανειακή θερμοκρασία σε παγκόσμια κλίμακα βάσει αποτελεσμάτων κλιματικών μοντέλων χρησιμοποιώντας φυσικές και ανθρωπογενείς πιέσεις (Πηγή: IPCC AR6 WG I).

 

The “Climate Spiral” from NASA illustrates the monthly global temperature from 1850 to 2022, with the temperature increasing outward from the center of the spiral. (Source: NASA Climate Spiral).

 

Από τη Βιομηχανική Επανάσταση, η μέση θερμοκρασία του πλανήτη έχει αυξηθεί κατά περίπου 1,1°C. Καθώς η Γη δεν θερμαίνεται ομοιόμορφα, η αύξηση της θερμοκρασίας είναι υψηλότερη από 1,1°C σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη. Στην πιο πρόσφατη Έκθεσή της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή αναφέρεται ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες συνεισφέρουν κατά 1,07°C στην αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας.

Σύμφωνα με την Έκτη Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, oι αλλαγές στο κλίμα τα τελευταία 50 χρόνια είναι πρωτοφανείς για τα τουλάχιστον τελευταία 2 χιλιάδες χρόνια, ενώ η τελευταία 100-ετία εκτιμάται ως η πιο θερμή τα τελευταία 100.000 χρόνια (IPCC AR6 Summary for Policymakers). Ο ρυθμός της κλιματικής αλλαγής αυξήθηκε ανησυχητικά μεταξύ των ετών 2011-2020, που ήταν η θερμότερη δεκαετία που έχει καταγραφεί. Οι συνεχιζόμενα αυξανόμενες συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου τροφοδότησαν ρεκόρ θερμοκρασιών ξηράς και ωκεανών και επέφεραν μια δραματική επιτάχυνση στο λιώσιμο των πάγων και στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, σύμφωνα με την Έκθεση “The Global Climate 2011-2020: A Decade of Acceleration”  του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού.

Παρατηρούμενοι δείκτες ενός μεταβαλλόμενου παγκόσμιου κλιματικού συστήματος. (α,γ) Παρατηρούμενος παγκόσμιος μέσος όρος ανωμαλιών της θερμοκρασίας της ξηράς και της επιφάνειας των ωκεανών, (β) Χάρτης της παρατηρούμενης μεταβολής της επιφανειακής θερμοκρασίας από το 1900 έως το 2020 (Πηγή: IPCC AR6 WG I). 

Σύμφωνα με το Copernicus Global Climate Highlights 2023, το 2023 είναι η θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί από το 1850, με την παγκόσμια θερμοκρασία να είναι περίπου 1,5°C πάνω από το προβιομηχανικό επίπεδο. Το έτος 2023 έχει αντικαταστήσει το 2016 ως το θερμότερο ημερολογιακό έτος που έχει καταγραφεί. Η παγκόσμια μέση θερμοκρασία για το 2023 ήταν 14,98°C, δηλαδή 0,17°C υψηλότερη σε σχέση με το 2016. Κάθε μήνας από τον Ιούνιο έως τον Δεκέμβριο του 2023 ήταν θερμότερος από τον αντίστοιχο μήνα οποιουδήποτε προηγούμενου έτους. Ο Ιούλιος και ο Αύγουστος του 2023 ήταν οι θερμότεροι δύο μήνες που έχουν καταγραφεί ποτέ.

Αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας του αέρα (ºC) πάνω από τον μέσο όρο της προβιομηχανική περιόδου αναφοράς (1850-1900), βασισμένη σε πολλά σύνολα δεδομένων παγκόσμιας θερμοκρασίας, ως: (αριστερά) μέσοι όροι 5 ετών από το 1850 και (δεξιά) ετήσιοι μέσοι όροι από το 1967 (Πηγή: C3S/ECMWF).

Τι είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου;

Η τροπόσφαιρα της Γης  είναι το κατώτερο τμήμα της ατμόσφαιρας και έχει την ιδιότητα να απορροφά κυρίως τα μεγαλύτερα μήκη κύματος της εξερχόμενης υπέρυθρης ακτινοβολίας από την επιφάνεια της Γης, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. Η ποσότητα της ενέργειας που απορροφάται εξαρτάται από τα αέρια που υπάρχουν μέσα σε αυτήν.

Φάσμα εκπομπής ηλιακής και γήινης ακτινοβολίας και φάσμα απορρόφησης της γήινης ατμόσφαιρας (Πηγή: geo.auth.gr). 

Περίπου το 23% της εισερχόμενης ενέργειας από τον ήλιο (ακτινοβολία μικρού μήκους κύματος) απορροφάται στην ατμόσφαιρα από τους υδρατμούς, τα αεροζόλ, τα σύννεφα και το όζον, και το 48% απορροφάται από την επιφάνεια της Γης. Η εξάτμιση και η διεργασία κατακόρυφης μεταφοράς μεταφέρουν το 25% και το 5% αντίστοιχα της εισερχόμενης ηλιακής ενέργειας από την επιφάνεια της Γης στην ατμόσφαιρα. Η επιφάνεια της Γης απορροφά μέρος της ηλιακής ενέργειας και εκπέμπει θερμική υπέρυθρη ενέργεια (δηλαδή εκπέμπει ακτινοβολία μεγαλύτερου μήκους κύματος). Ένα πολύ μικρό μέρος (περίπου 12%) της θερμικής ακτινοβολίας από την επιφάνεια της Γης διέρχεται από την ατμόσφαιρα και διαφεύγει απευθείας στο διάστημα, ενώ το μεγαλύτερο μέρος απορροφάται από την ατμόσφαιρα και εκπέμπεται ξανά, με το μεγαλύτερο μέρος της επανεκπεμπόμενης υπέρυθρης ακτινοβολίας να επαναρροφάται από την επιφάνεια της Γης. Η ποσότητα της θερμότητας που ακτινοβολείται από την ατμόσφαιρα στην επιφάνεια (μερικές φορές ονομάζεται «back radiation») ισοδυναμεί με το 100% της εισερχόμενης ενέργειας από τον ήλιο. Η επιφάνεια της Γης ανταποκρίνεται στην «επιπλέον» ενέργεια (επιπλέον της άμεσης θέρμανσης από τον ήλιο) αυξάνοντας τη θερμοκρασία της. Με αυτόν τον τρόπο, η υπέρυθρη ακτινοβολία «παγιδεύεται» στην ατμόσφαιρα της Γης αυξάνοντας τη θερμοκρασία της επιφάνειας της Γης σε περίπου 15 βαθμούς Κελσίου κατά μέσο όρο —όντας περισσότερο από 30 βαθμούς θερμότερη από ό,τι θα ήταν αν δεν είχε ατμόσφαιρα — μια διαδικασία γνωστή ως «το φαινόμενο του θερμοκηπίου». Η υψηλή απορρόφηση της υπέρυθρης ακτινοβολίας της ατμόσφαιρας της Γης οφείλεται στα αέρια που βρίσκονται μέσα σε αυτήν  και που ονομάζονται «αέρια του θερμοκηπίου». Αυτά περιλαμβάνουν τους υδρατμούς (H₂O), το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), το μεθάνιο (CH₄), το υποξείδιο του αζώτου (N₂O) κ.λπ. Χωρίς το φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου, δεν θα υπήρχε ζωή στη Γη όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.

Ροές ενέργειας μεταξύ της ατμόσφαιρας και του εδάφους της Γης (Πηγή: NASA Earth Observatory)

Ωστόσο, προσθέτοντας επιπλέον αέρια του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει ένα ενισχυμένο φαινόμενο του θερμοκηπίου με αποτέλεσμα να προκαλείται η υπερθέρμανση του πλανήτη. Τα αέρια του θερμοκηπίου που επηρεάζονται έντονα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), το μεθάνιο (CH4), το υποξείδιο του αζώτου (N2O) και τα φθοριούχα αέρια (F-gases) (τεχνητά αέρια που χρησιμοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών). Καθένα από αυτά τα αέρια έχει διαφορετική ικανότητα να παγιδεύει τη θερμότητα, συμβάλλοντας διαφορετικά στην ενίσχυση του φαινομένου του θερμοκηπίου.

Πώς οι ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων θερμοκηπίου επηρεάζουν τη θέρμανση του πλανήτη (Πηγή: :nrdc.org) (το ποσοστό FFI αφορά εκπομπές CO2 από την καύση ορυκτών καυσίμων και τη βιομηχανία, το ποσοστό LULUCF αφορά στις καθαρές εκπομπές CO2 από τον τομέα χρήσης γης, αλλαγών χρήσης γης και δασοπονίας).

Ποιες είναι οι πηγές των αερίων του θερμοκηπίου; 

Το διοξείδιο του άνθρακα προέρχεται κυρίως από την καύση των ορυκτών καυσίμων και ευθύνεται για το 80% περίπου των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου παγκοσμίως. Στις ανθρώπινες δραστηριότητες που εκπέμπουν μεθάνιο συγκαταλέγονται η παραγωγή φυσικού αερίου και η εκτροφή ζώων για την παραγωγή κρέατος και γάλατος (π.χ. εκτροφή βοοειδών). Το υποξείδιο του αζώτου προέρχεται κυρίως από τη χρήση λιπασμάτων για τη γεωργία, ενώ τα τεχνητά φθοριούχα αέρια χρησιμοποιούνται κυρίως στους τομείς της ψύξης και του κλιματισμού. 

Παγκόσμιες ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (σε Gt ισοδύναμου CO2) για το έτος 2019 ανά τομέα δραστηριότητας (Πηγή: IPCC AR6 WG III_Chapter02). 

Σύμφωνα με την Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), για το έτος 2019 ο τομέας της ενέργειας ευθύνεται για το ένα τρίτο (33%) των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε παγκόσμιο επίπεδο, με την καύση ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας να ανέρχεται σχεδόν στο ένα τέταρτο (23%) των εκπομπών αυτών. Από την καύση τους εκλύεται ως επί το πλείστον διοξείδιο του άνθρακα και πολύ μικρότερες ποσότητες μεθανίου και υποξειδίου του αζώτου. Το υπόλοιπο ποσοστό από τις εκπομπές του τομέα της ενέργειας αντιστοιχεί στο ένα δέκατο (10%) των παγκόσμιων εκπομπών και αφορά σε διεργασίες διαφορετικές από την καύση ορυκτών καυσίμων, όπως είναι η εξόρυξη, διύλιση και μεταφορά πετρελαίου, αερίου και άνθρακα. 

Σχεδόν άλλο ένα τέταρτο (24%) των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου προέρχεται από τον τομέα της βιομηχανίας, ο οποίος περιλαμβάνει την κατασκευή προϊόντων και πρώτων υλών (όπως τσιμέντο και μέταλλο), την παραγωγή τροφίμων και τις κατασκευές. Εκτός από το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο, ο τομέας αυτός είναι επίσης υπεύθυνος για τις εκπομπές υποξειδίου του αζώτου και φθοριούχων αερίων. 

Λίγο περισσότερο από το ένα πέμπτο (22%) των παγκόσμιων εκπομπών αερίων  θερμοκηπίου προέρχονται από τον τομέα της γεωργίας, δασοκομίας και άλλων χρήσεων γης (AFOLU). Οι εκπομπές από τη γεωργία αφορούν κυρίως στο μεθάνιο και στο υποξείδιο του αζώτου. Τα δέντρα, τα φυτά και το έδαφος απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα – τα δέντρα και φυτά μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης, το έδαφος μέσω της δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα από διάφορα μικρόβια που υπάρχουν σε αυτό. Μεγάλες εκτάσεις δάσους έχουν μετατραπεί σε καλλιεργήσιμη γη για τις ανάγκες εκτροφής των ανθρώπων και των ζώων. Ο τομέας δασοκομίας και άλλων χρήσεων γης (αποψίλωση δασών, αναδάσωση, δενδροφύτευση, κτλ) επομένως μπορεί να μειώνει, μέσω της απορρόφησης, το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα αλλά παράλληλα, μπορεί και να αυξάνει την ποσότητα άνθρακα, καθώς η κοπή δέντρων αποτρέπει την απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα. Επιπλέον, με την καύση ή την αποσύνθεση της βιομάζας το διοξείδιο του άνθρακα εκλύεται πίσω στην ατμόσφαιρα, επιτρέποντας την ακόμα μεγαλύτερη συσσώρευσή του στην ατμόσφαιρα. 

Η χρήση καυσίμων, κυρίως πετρελαίου και βενζίνης, για τις ανάγκες των ανθρώπινων μεταφορών ευθύνεται για το 15% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Το διοξείδιο του άνθρακα είναι το βασικότερο αέριο που εκλύεται, μαζί με μικρότερες ποσότητες μεθανίου και υποξειδίου του αζώτου, αλλά και φθοριούχα αέρια που προέρχονται από τα συστήματα κλιματισμού των οχημάτων. 

Ο κτιριακός τομέας παράγει το 6% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Αυτές αποτελούνται πρωτίστως από διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο, τα οποία προέρχονται από την καύση φυσικού αερίου και πετρελαίου για θέρμανση και μαγείρεμα, και δευτερευόντως από φθοριούχα αέρια τα οποία διαφεύγουν από συστήματα κλιματισμού και ψύξης και από τη διαχείριση αποβλήτων. 

Οι ετήσιες απογραφές των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου αποτελούν ένα απαραίτητο εργαλείο για τη χάραξη περιβαλλοντικής πολιτικής και συνεισφέρουν στη διαδικασία παρακολούθησης των μέτρων που σχετίζονται με τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τους διάφορους τομείς οικονομικής δραστηριότητας και την ενίσχυση των απορροφήσεων από τον τομέα χρήσης γης-αλλαγής χρήσης γης και δασοπονίας. Στο παρακάτω γράφημα φαίνεται η χρονική εξέλιξη των εθνικών εκπομπών/απορροφήσεων των αερίων του θερμοκηπίου από το 1990 έως το 2021, κατανεμημένη στους τομείς ενέργειας (συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών), βιομηχανικών διεργασιών, γεωργίας, αποβλήτων και χρήσης γης-αλλαγής χρήσης γης – δασοπονίας. 

Ετήσιες εθνικές εκπομπές/απορροφήσεις των αερίων του θερμοκηπίου από το 1990 έως το 2021 (Πηγή: Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, 2023).

(Πηγές: Met Office, Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, NRDC, IPCC AR6 2022)

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει όλες τις περιοχές του κόσμου. Οι πάγοι στις πολικές περιοχές λιώνουν και η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει. Ορισμένες περιοχές πλήττονται συχνότερα από ακραίες βροχοπτώσεις, ενώ άλλες δοκιμάζονται από μεγάλης έντασης καύσωνες και ξηρασίες και καταστροφικές πυρκαγιές. Παράλληλα οι ωκεανοί πλήττονται από ολοένα και συχνότερους θαλάσσιους καύσωνες ενώ το pH τους μειώνεται (οξίνιση).

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αναμένεται να ενταθούν τις επόμενες δεκαετίες, ειδικότερα μετά το 2050.

Στη συνέχεια περιγράφονται παραδείγματα επιπτώσεων της κλιματική αλλαγής στο γήινο σύστημα και απειλών στην κοινωνία αλλά σε ορισμένες εδαφικές περιοχές του πλανήτη.

Επιπτώσεις στο Γήινο Σύστημα

Τήξη των πάγων και άνοδος της στάθμης των θαλασσών

Η υπερθέρμανση του πλανήτη προκαλεί την κατάρρευση όγκων πάγου στους δύο πόλους και την τήξη των παγετώνων. Ταυτόχρονα, όταν το νερό θερμαίνεται, διαστέλλεται. Εξαιτίας των αλλαγών αυτών, ανεβαίνει η στάθμη των θαλασσών με αποτέλεσμα να προκαλούνται πλημμύρες και διάβρωση στις ακτές και τις πεδινές παράκτιες περιοχές.

Ακραία καιρικά φαινόμενα

Οι ισχυρές βροχοπτώσεις εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα και προκαλούν πλημμύρες και υποβάθμιση της ποιότητας του νερού, καθώς και περιορισμό των υδάτινων πόρων σε ορισμένες περιοχές.

Η ένταση και η διάρκεια των καυσώνων έχουν αυξηθεί παγκοσμίως, στις περισσότερες περιοχές από το 1950 και μετά, γεγονός που είναι σχεδόν βέβαιο ότι οφείλεται στην κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τον άνθρωπο. Επίσης, είναι σχεδόν βέβαιο ότι περαιτέρω αλλαγές στα ακραίως θερμά και ψυχρά επεισόδια θα συμβούν καθ’ όλη τη διάρκεια του 21ου αιώνα σε όλες σχεδόν τις κατοικημένες περιοχές, ακόμη και αν η υπερθέρμανση του πλανήτη σταθεροποιηθεί στους +1,5°C σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο.

Κίνδυνοι για την πανίδα και χλωρίδα

Η κλιματική αλλαγή επέρχεται εξαιρετικά γρήγορα και πολλά είδη φυτών και ζώων αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν τις νέες κλιματικές συνθήκες.

Πολλά είδη που ζουν στην ξηρά ή σε γλυκά και θαλασσινά νερά έχουν ήδη μετακινηθεί προς νέες περιοχές. Ορισμένα είδη φυτών και ζώων θα αντιμετωπίσουν υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης εάν η μέση θερμοκρασία της Γης εξακολουθήσει να αυξάνεται ανεξέλεγκτα.

Κοινωνικές Απειλές

Κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία

Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη επιπτώσεις στην υγεία:

• Έχει σημειωθεί αύξηση του αριθμού των θανάτων που σχετίζονται με επεισόδια καύσωνα σε ορισμένες περιοχές και μείωση των θανάτων που σχετίζονται με το κρύο σε άλλες.
• Παρατηρούμε ήδη αλλαγές στην κατανομή ορισμένων ασθενειών που μεταδίδονται με το νερό καθώς και των φορέων νόσων (π.χ. φορείς του ιού του Δυτικού Νείλου) .

Κόστος για την κοινωνία και την οικονομία

Οι υλικές ζημίες, οι ζημίες στις υποδομές και οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, συνεπάγονται υψηλό κόστος της κλιματικής αλλαγής για την κοινωνία και την οικονομία.

Το διάστημα 1980 – 2011, οι πλημμύρες έπληξαν περισσότερα από 5,5 εκατομμύρια άτομα και προκάλεσαν άμεσες οικονομικές ζημίες άνω των 90 δισ. ευρώ.

Τομείς που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το επίπεδο της θερμοκρασίας και των βροχοπτώσεων, όπως η γεωργία, η δασοκομία, η ενέργεια και ο τουρισμός πλήττονται σε μεγάλο βαθμό.

Εδαφικές Απειλές

Νότια Ευρώπη, Μεσόγειος και Ελλάδα

Οι χώρες της νότιας (και κεντρικής) Ευρώπης πλήττονται όλο και πιο συχνά από κύματα καύσωνα, δασικές πυρκαγιές και ξηρασίες. Αύξηση της θερμοκρασίας από 2°C έως 4°C θα μειώσει τη βροχόπτωση έως και 30% στη Νότια Ευρώπη έως το 2080.

Η περιοχή της Μεσογείου θερμαίνεται 20% ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Η λειψυδρία στις περιοχές της Μεσογείου αυξάνεται συνεχώς, με αποτέλεσμα να μεγαλώνουν οι κίνδυνοι ξηρασίας και ανεξέλεγκτων πυρκαγιών. Η υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 2°C θα μειώσει τις βροχοπτώσεις στη Μεσόγειο κατά περίπου 10% έως 15%. Η θερμοκρασία επιφανείας της θάλασσας αναμένεται να αυξηθεί μεταξύ 1,8°C και 3,5°C έως το 2100 με υψηλότερες αυξήσεις στην Ισπανία και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Στην Ελλάδα και τις γειτονικές χώρες, η αύξηση της συχνότητας ακραίων καιρικών φαινομένων θα συνοδευτεί από μείωση των βροχοπτώσεων, ξηρασία και αύξηση της συχνότητας των δασικών πυρκαγιών.

Σύνοψη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη Μεσόγειο (Πηγή:  UNEP).

Νεότερα σχετικά με το κλίμα και την κλιματική αλλαγή στη Μεσόγειο μπορείτε να βρείτε και στους παρακάτω ιστοτόπους:

–Πρώτη Έκθεση Αξιολόγησης για την Μεσόγειο (MAR 1) από το MedECC, ένα ανεξάρτητο δίκτυο επιστημόνων για την κλιματική και περιβαλλοντική αλλαγή στη Μεσόγειο.

–State of the Environment and Development in the Mediterranean (SoED).

Αναπτυσσόμενες χώρες

Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες βρίσκονται ανάμεσα στις χώρες που πλήττονται περισσότερο. Οι άνθρωποι που ζουν εκεί συχνά εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το φυσικό τους περιβάλλον και διαθέτουν τους λιγότερους πόρους για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή.

 (Πηγή: European Commission, UNEP).

Ως Μεσογειακή χώρα με χιλιάδες νησιά, η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Ειδικότερα η χώρα μας απειλείται από  ακραία κλιματικά φαινόμενα, συχνά κύματα καύσωνα, ξηρασία, πλημμύρες και δασικές πυρκαγιές. Η μείωση των βροχοπτώσεων και η αύξηση των μέσων θερμοκρασιών επηρεάζουν ήδη την οικονομία και τα οικοσυστήματα. Μεγάλες δασικές εκτάσεις έχουν καεί, κτίρια έχουν καταστραφεί και δυστυχώς έχουν υπάρξει και ανθρώπινες απώλειες.

Η πρώτη ολοκληρωμένη μελέτη των περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα δημοσιεύθηκε το 2011 από μια διεπιστημονική επιτροπή που συστάθηκε από την Τράπεζα της Ελλάδος (ΕΜΕΚΑ, 2011). Μεταξύ άλλων, η μελέτη διαπίστωσε ότι τα επίπεδα βροχοπτώσεων πιθανότατα θα μειωθούν μεταξύ 5% και 19% σε ολόκληρη τη χώρα μέχρι το 2100, ενώ οι θερμοκρασίες θα αυξηθούν μεταξύ 3^οC και 4,5^οC. Οι έντονες βροχοπτώσεις προβλέπεται να γίνουν πιο συχνές στην ανατολική και κεντρική Ελλάδα και στη βορειοδυτική Μακεδονία, ενώ η ξηρασία θα αυξηθεί για την ανατολική ηπειρωτική χώρα και τη βόρεια Κρήτη. Η επικαιροποίηση της μελέτης αυτής είναι σε εξέλιξη και στο πλαίσιο του έργου LIFE-IP AdaptInGR.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ανά τομέα στην Ελλάδα παρουσιάζονται στην ενότητα των τομέων.

Οι κλιματικές προβλέψεις είναι προσομοιώσεις του κλίματος της Γης στις μελλοντικές δεκαετίες (συνήθως μέχρι το 2100) με βάση «σενάρια» για τις συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου, αερολυμάτων και άλλων ατμοσφαιρικών συστατικών που επηρεάζουν την ακτινοβολία του πλανήτη.

Οι κλιματικές προβολές λαμβάνονται από την εφαρμογή αριθμητικών μοντέλων του κλίματος της Γης, τα οποία μπορεί να καλύπτουν:

• ολόκληρη την υδρόγειο και αναφέρονται ως Παγκόσμια Κλιματικά Μοντέλα ή Μοντέλα Γενικής Κυκλοφορίας (General Circulation Models, GCM)
• μια συγκεκριμένη περιοχή (π.χ. Ευρώπη) και ονομάζονται Περιοχικά Κλιματικά Μοντέλα (Regional Climate Models, RCM).

Τα GCM, που περιγράφουν τις φυσικές διεργασίες στην ατμόσφαιρα, τον ωκεανό, την κρυόσφαιρα και την ξηρά, είναι τα πιο προηγμένα εργαλεία που είναι διαθέσιμα αυτήν τη στιγμή για την προσομοίωση της απόκρισης του παγκόσμιου κλιματικού συστήματος στην αύξηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου. Τα GCM, σε συνδυασμό με τα RCM, έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν γεωγραφικά και φυσικά συνεπείς εκτιμήσεις της κλιματικής αλλαγής που απαιτούνται για την ανάλυση επιπτώσεών της.

Τα GCM απεικονίζουν το κλίμα χρησιμοποιώντας τρισδιάστατο πλέγμα για όλη την υδρόγειο, συνήθως με οριζόντια ανάλυση μεταξύ 100 και 500 km, που περιλαμβάνει 10 έως 20 κατακόρυφα στρώματα στην ατμόσφαιρα και μερικές φορές έως και 30 κατακόρυφα στρώματα στους ωκεανούς. Η ανάλυσή τους είναι επομένως αρκετά αδρή. Πολλές φυσικές διεργασίες, όπως αυτές που σχετίζονται με τα σύννεφα, συμβαίνουν σε υψηλότερη κλίμακα και δεν μπορούν να μοντελοποιηθούν σωστά. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι γνωστές τους ιδιότητες πρέπει να υπολογιστούν κατά μέσο όρο με μια τεχνική γνωστή ως παραμετροποίηση. Αυτή είναι μια πηγή αβεβαιότητας στις προσομοιώσεις του μελλοντικού κλίματος που βασίζονται σε GCM. Άλλες αβεβαιότητες σχετίζονται με την προσομοίωση διάφορων μηχανισμών ανάδρασης, που αφορούν για παράδειγμα στους υδρατμούς και τη θέρμανση, στα σύννεφα και την ακτινοβολία, στην κυκλοφορία των ωκεανών και στη λευκαύγεια πάγου και χιονιού. Για αυτόν τον λόγο, τα GCM μπορεί να υπολογίζουν αρκετά διαφορετικά αποτελέσματα με τα ίδια δεδομένα εισόδου, απλώς και μόνο λόγω του τρόπου με τον οποίο μοντελοποιούνται ορισμένες διαδικασίες και αναδράσεις.

Σχηματική περιγραφή ενός Μοντέλου Γενικής Κυκλοφορίας (Πηγή: : IPCC Data Distribution Center).

Ωστόσο, ενώ οι διαφορές στην απόκριση των GCM είναι συνήθως συνεπείς με το εύρος ευαισθησίας του κλίματος, είναι απίθανο να ικανοποιήσουν το εύρος αβεβαιότητας των περιοχικών προβλέψεων. Ακόμη και η επιλογή όλων των διαθέσιμων πειραμάτων με GCM δεν εγγυάται ένα αντιπροσωπευτικό εύρος στις περιοχικές προβλέψεις, λόγω άλλων αβεβαιοτήτων που τα GCM δεν αντιμετωπίζουν πλήρως, ειδικά το εύρος των εκτιμήσεων για τη μελλοντική ατμοσφαιρική σύνθεση.

Καθώς η χωρική ανάλυση των GCM είναι σχετικά αδρή, για τη λεπτομερέστερη μελέτη των μεταβολών του τοπικού κλίματος χρησιμοποιούνται τα RCM. Τα RCM προσομοιώνουν τις φυσικές διεργασίες του κλιματικού́ συστήματος (ομοίως με τα GCM) και καλύπτουν περιορισμένη επιφάνεια γης σε υψηλή́ χωρική ανάλυση (10-50 km).  Για να λειτουργήσουν είναι απαραίτητες οι αρχικές συνθήκες σε ολόκληρο το πεδίο τους, χρονομεταβαλλόμενες οριακές συνθήκες στα πλευρικά́ τους όρια και οι επιφανειακές οριακές συνθήκες. Οι πλευρικές οριακές συνθήκες προέρχονται από́ προσομοιώσεις με GCM. Εξαγόμενα δεδομένα από τα GCM, όπως η πίεση, ο άνεμος, η θερμοκρασία και η βροχόπτωση σε διάφορες στάθμες για την περιοχή ειδικού ενδιαφέροντος, χρησιμοποιούνται στα RCM.

Το IPCC WGI Interactive Atlas είναι ένα νέο εργαλείο για ευέλικτες χωρικές και χρονικές αναλύσεις μεγάλου μέρους των παρατηρούμενων και προβλεπόμενων πληροφοριών για την κλιματική αλλαγή, που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της Έκτης Έκθεσης Αξιολόγησης της Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή από την Ομάδα Εργασίας I.