Εισαγωγή

Η παράκτια ζώνη είναι ιδιαίτερα σημαντική για την οικονομία, το περιβάλλον αλλά και τις τοπικές κοινωνίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα παράκτια οικοσυστήματα υποστηρίζουν ένα ευρύ φάσμα της ανθρώπινης ζωής και ευημερίας καθώς σε αυτά αναπτύσσεται πληθώρα δραστηριοτήτων όπως οι μεταφορές, ο τουρισμός και η αναψυχή, καθώς και δραστηριότητες σχετικές με την διατροφή όπως η αλιεία και οι ιχθυοκαλλιέργειες.

Η Ελλάδα διαθέτει ακτογραμμή συνολικού μήκους 20.739,96 km, τη μεγαλύτερη από οποιαδήποτε άλλη μεσογειακή ή ευρωπαϊκή χώρα, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το 1/4 της ακτογραμμής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην παράκτια ζώνη βρίσκεται το 80% των βιομηχανικών δραστηριοτήτων της Ελλάδας, το 90% των δραστηριοτήτων αναψυχής και τουρισμού, το 35% της αγροτικής γης, καθώς και όλες οι αλιευτικές και λιμενικές υποδομές. Επιπλέον, σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού της χώρας κατοικεί σε παράκτιες περιοχές, δηλαδή περιοχές που απέχουν 1-2 χλμ. από την ακτή, ενώ τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο) έχουν αναπτυχθεί στην ευρύτερη παράκτια ζώνη.

H ελληνική παράκτια ζώνη παρουσιάζει επίσης μεγάλη ποικιλομορφία παράκτιων οικοτόπων, συμβάλλοντας σημαντικά στην επιβίωση του βιογενετικού αποθέματος της χώρας, συντελώντας παράλληλα στην προστασία τους, μέσω των οικοσυστημικών υπηρεσιών. Η ακτογραμμή της Ελλάδας γεωμορφολογικά ταξινομείται σε τρεις βασικές κατηγορίες: (α) βραχώδεις ακτές και/ή κρημνούς από σκληρό υλικό (44%), (β) ακτές μαλακών ιζημάτων του Νεογενούς και του Τεταρτογενούς (36%), κρημνούς από κροκαλοπαγή και/ή μαλακούς βραχώδεις σχηματισμούς που συχνά εμπεριέχουν και μικρές (<200m) παραλίες κλειστής κυκλοφορίας (14%) και (γ) δελταϊκές εκτάσεις (6%) με τις δύο τελευταίες να εμφανίζουν μέτρια έως υψηλή τρωτότητα ως προς τη διάβρωση.

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Οι σημαντικότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που αναμένεται να επηρεάσουν την παράκτια ζώνη είναι η άνοδος της μέσης στάθμης της θάλασσας (ΑΣΘ), η αύξηση του κυματικού ύψους και οι θυελλώδεις κυματισμοί, οι ισχυροί άνεμοι, η μετεωρολογική παλίρροια και η αύξηση της συχνότητας των αποθαλασσιών (swells), η άνοδος της θερμοκρασίας της θάλασσας, οι καταιγίδες καθώς και η αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων.

Η άνοδος της μέσης στάθμης της θάλασσας (ΑΣΘ) αναμένεται να προκαλέσει οπισθοχώρηση της ακτογραμμής και διάβρωση των παράκτιων ζωνών, περαιτέρω υφαλμύρωση των παράκτιων υδάτων και των εδαφών, ζημιές σε παράκτιες υποδομές, καλλιέργειες, μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς και άλλες προστατευόμενες περιοχές (ιδίως στα δέλτα των ποταμών) καθώς και αλλαγές στις χρήσεις/καλύψεις γης στην ευρύτερη παράκτια ζώνη. Η τρωτότητα μιας περιοχής στην ΑΣΘ ωστόσο εξαρτάται και από τοπικούς παράγοντες όπως είναι η παράκτια μορφολογία και ειδικότερα η κλίση και η λιθολογική σύσταση της ακτής, ο τεκτονισμός της περιοχής ιδίως σε τεκτονικά ενεργές ζώνες, το ισοζύγιο των στερεοπαροχών σε περιοχές εκβολών μεγάλων ποταμών όπου δημιουργούνται Δέλτα, κ.α.

Σύμφωνα με μελέτες, πάνω από το 20% της συνολικής ακτογραμμής απειλείται από διάβρωση, κατατάσσοντας την Ελλάδα 4η χώρα ως προς την παράκτια τρωτότητα μεταξύ των 22 παράκτιων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιο εστιασμένες έρευνες στις παραλίες της Ελλάδας, καταδεικνύουν μεγάλη τρωτότητα των ακτών του Αιγαίου (περίπου 58% παρουσιάζει πολύ υψηλή τρωτότητα, 32% των ακτών υψηλή ενώ μόλις 10% μέτρια τρωτότητα) και μεγάλη επικινδυνότητα οπισθοχώρησης, με τα δυσμενή σενάρια να εκτιμούν πως τα 2/3 των παραλιών κινδυνεύουν να αποκλεισθούν πλήρως.

Τέλος, στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των παράκτιων ζωνών έρχονται να προστεθούν αυτές που σχετίζονται με τα παράκτια οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα, καθώς η σύνθεση πολλών από τα σημερινά παράκτια οικοσυστήματα ενδέχεται να αλλάξει, λόγω του αυξανόμενου κινδύνου εξαφάνισης ειδών, ιδίως εκείνων που παρουσιάζουν περιορισμένη κλιματική κατανομή ή εκείνων που είναι ευάλωτα στις τροποποιήσεις των οικοτόπων τους.

Προτεινόμενες λύσεις

Ο τομέας των Παράκτιων Ζωνών αποτελεί ένα από τους δεκαπέντε (15) τομείς προτεραιότητας που έχουν συμπεριληφθεί στην Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή. Οι ενδεικτικές δράσεις και μέτρα που προτείνονται στη Στρατηγική για την προσαρμογή του τομέα στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στοχεύουν στη(ν):

• ενσωμάτωση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στο θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο του τομέα (π.χ. εφαρμογή Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιας Ζώνης βάσει των αρχών και κατευθύνσεων του ομώνυμου πρωτοκόλλου της Σύμβασης της Βαρκελώνης, θεσμικές πολιτικές προσαρμογής),
• εκπόνηση μελετών για την εξειδίκευση των επιμέρους μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (π.χ. εκτίμηση της επικινδυνότητας των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις παράκτιες ζώνες, καθορισμός ζωνών επικινδυνότητας ανάλογα με το χαρακτήρα κάθε παράκτιας ζώνης, εκτίμηση επιπτώσεων σε παράκτιες περιοχές από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας),
• εφαρμογή μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή που στοχεύουν στην αποφυγή των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής (π.χ. οργανωμένη οπισθοχώρηση ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, όπως δημιουργία ζωνών προστασίας μεταξύ αιγιαλού και οικιστικής ζώνης ανάπτυξης, αποθάρρυνση οικιστικής και επιχειρηματικής ανάπτυξης σε παράκτιες περιοχές που αντιμετωπίζουν σοβαρούς κινδύνους διάβρωσης έως και απαγόρευση, μετεγκατάσταση κτηρίων και εγκαταστάσεων, ενσωμάτωση της δυνατότητάς μετεγκατάστασης στις νέες παράκτιες κατασκευές), ή που στοχεύουν στη μείωση της έντασης και έκτασης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής (π.χ. τροποποίηση των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και χρήσεων στις παράκτιες περιοχές που πλήττονται), ή που στοχεύουν στην προστασία από ακραία καιρικά φαινόμενα (π.χ. εσωτερίκευση των κινδύνων από τις επιπτώσεις της ΑΣΘ) ή άλλων μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (π.χ. εφαρμογή σκληρών και ήπιων τεχνικών προστασίας)
• θεσμοθέτηση νέων ή / και βελτίωση των υφιστάμενων συστημάτων παρακολούθησης των παράκτιων ζωνών ώστε να λαμβάνουν υπόψη την κλιματική αλλαγή και την αξιολόγηση δράσεων και πολιτικών ανά περιφέρεια (π.χ. εκτίμηση οικονομικής αποδοτικότητας διαφόρων δράσεων προσαρμογής)
• ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών μέσα από πολιτικές για αλλαγή συμπεριφοράς

^(*) Βασικός σκοπός των προτεινόμενων μέτρων και δράσεων είναι να χρησιμοποιηθούν ως γενικές κατευθύνσεις που θα υποστηρίξουν τις προσπάθειες προσαρμογής στον τομέα των Παράκτιων Ζωνών.

Σχετικοί σύνδεσμοι

• Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή – Climate-ADAPT – Τομέας Παράκτιες Ζώνες
• Σχέδιο Δράσης για μια Πρότυπη Μεσόγειο Θάλασσα έως το 2030 – The Plan of Action for a Model Mediterranean Sea (PAMEx)