Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) ορίζει τον μετριασμό ως «ανθρώπινη παρέμβαση για τη μείωση των πηγών ή την ενίσχυση των καταβόθρων των αερίων του θερμοκηπίου (GHG)», ενώ η προσαρμογή ορίζεται ως «η διαδικασία προσαρμογής στο πραγματικό ή αναμενόμενο κλίμα και τις επιπτώσεις του. Στα ανθρώπινα συστήματα, η προσαρμογή επιδιώκει να μετριάσει ή να αποφύγει τη βλάβη ή να εκμεταλλευτεί ευεργετικές ευκαιρίες» (IPCC AR5).

Ενώ ο μετριασμός είναι συχνά καλά κατανοητός, η προσαρμογή είναι εννοιολογικά πιο δύσκολο να κατανοηθεί. Σύμφωνα με τον ορισμό των Thornton & Manasfi (2010)[1], η προσαρμογή είναι ένα σύνολο διαδικασιών που αναπτύσσονται ως απάντηση σε ένα πλήθος κοινωνικών και περιβαλλοντικών δυνάμεων που λειτουργούν σε τοπική, περιφερειακή, εθνική, διεθνή και πλανητική κλίμακα. Με βάση αυτό, προσαρμοστική ικανότητα είναι η ικανότητα των ανθρώπινων ομάδων να προσαρμόζονται επιτυχώς στις πραγματικές ή αναμενόμενες περιβαλλοντικές αλλαγές και τις επιπτώσεις τους (ειδικά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής). Ο μετριασμός μειώνει όλες τις επιπτώσεις (θετικές και αρνητικές) της κλιματικής αλλαγής και έτσι μειώνει τις πρόκλησεις προσαρμογής, ενώ η προσαρμογή είναι επιλεκτική και μπορεί να εκμεταλλευτεί τις θετικές επιπτώσεις και να μειώσει τις αρνητικές (Goklany, 2005)[2].

Διάγραμμα ροής για την κατανόηση των όρων Μετριασμός της κλιματικής αλλαγής και Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. (Πηγή: IPCC, 2001)

Tόσο η προσαρμογή όσο και ο μετριασμός αποτελούν πολιτικές με στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την αύξηση της ανθεκτικότητας στις μελλοντικές μεταβολές και συνεπώς, είναι εύλογη η ενσωμάτωση και των δύο στο ευρύτερο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης.

Σχηματική περιγραφή της συνέργειας των εννοιών Προσαρμογή και Μετριασμός για την προστασία του γήινου συστήματος και των έμβιων όντων από την κλιματική αλλαγή. (Πηγή: Canada in a Changing Climate: National Issues Report)

Η κατανόηση της συσχέτισης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων με την κλιματική αλλαγή είναι κρίσιμη για την αποτελεσματική εφαρμογή στρατηγικών μετριασμού και προσαρμογής.

Υπάρχει πληθώρα απλών καθημερινών δραστηριοτήτων που συνεισφέρουν στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Για παράδειγμα, οι επιλογές στον τρόπο μετακίνησης ή στην ενέργεια που καταναλώνεται για θέρμανση αυξάνουν το ανθρακικό αποτύπωμα κάθε πολίτη – το συνολικό ποσό αερίων του θερμοκηπίου που εκπέμπεται από τις δραστηριότητές του.

[To εργαλείο Lifestyletest που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο το έργου PSLifestyle, αποτελεί ένα διαδικτυακό εργαλείο που υπολογίζει τον ατομικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο (ανθρακικό αποτύπωμα) και προτείνει ένα εξατομικευμένο πλάνο δράσεων για έναν περισσότερο αειφόρο τρόπο ζωής.]

Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι περισσότερες βιομηχανικές χώρες έχουν δεσμευτεί υπογράφοντας τη Σύμβαση – Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC)[3] και τη Συμφωνία των Παρισίων[4], να υιοθετήσουν εθνικές πολιτικές για τη μείωση των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και να λάβουν αντίστοιχα μέτρα για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, λόγω των χρόνων υστέρησης στο παγκόσμιο κλιματικό σύστημα, αθροιστικά οι προσπάθειες μετριασμού των αερίων θερμοκηπίου που έχουν καθοριστεί στο πλαίσιο της Συμφωνίας των Παρισίων, μπορούν να συγκρατήσουν την αύξηση της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας κάτω από 2°C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, μόνο εφόσον επιταχυνθεί η πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα, τον μηδενισμό δηλαδή των καθαρών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (IPCC AR6). Σύμφωνα με την 6^η αναφορά της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC AR6), ακόμα και αν οι παγκόσμιες δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει τα Μέρη της Συμφωνίας των Παρισίων για τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου επιτευχθούν αποτελεσματικά, η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας θα ξεπεράσει τον 1.5°C από τη μέση τιμή στην προβιομηχανική εποχή.

Η κλιματική αλλαγή επομένως αναμένεται να συνεχιστεί, καθιστώντας απαραίτητες διαδικασίες για τη μείωση των δυσμενών συνεπειών στο περιβάλλον και τα οικοσυστήματα, την οικονομία και την κοινωνία, την ανθρώπινη υγεία και ευημερία.

Παρά την αρχική εστίαση στον μετριασμό, η σημασία της προσαρμογής αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο λόγω του γεγονότος ότι ορισμένα επίπεδα κλιματικής αλλαγής είναι εκ φύσεως αναπόφευκτα και, επιπλέον, λόγω του ότι οι αβεβαιότητες σχετικά με την αποτελεσματικότητα των πολιτικών μετριασμού απαιτούν τη βελτίωση των ικανοτήτων προσαρμογής (Sharafi, 2021)[5].

[1] Thornton T, Manasfi N (2010). Adaptation–genuine and spurious: demystifying adaptation processes in relation to climate change. Environment and Society 1:132–155.

[2] Goklany I.M. (2005). A climate policy for the short and medium term: Stabilization or adaptation? Energy and Environment 16: 667 – 680.

[3] Η Σύμβαση-Πλαισίο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC) υπεγράφη από 154 χώρες και την Ευρωπαϊκή Ένωση τον Ιούνιο του 1992 στο Ρίο, κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Η Ελλάδα επικύρωσε τη Σύμβαση με τον Νόμο 2205/1994 (ΦΕΚ 60/Α/15-4-1994).

[4] Η Συμφωνία των Παρισίων υιοθετήθηκε το 2015 από την 21η Διάσκεψη των Συμβαλλόμενων Μερών (COP21) στο πλαίσιο της Σύμβασης – Πλαισίου των Η.Ε. για την Κλιματική Αλλαγή και είναι η πρώτη πολυμερής διεθνής συνθήκη για την κλιματική αλλαγή που στοχεύει στη μακροπρόθεσμη σταθεροποίηση της ανόδου της παγκόσμιας θερμοκρασίας σε επίπεδα κάτω των 2 βαθμών Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, προωθώντας τη σταθεροποίηση της ανόδου κάτω του 1,5 βαθμού, καθώς αυτό θα μειώσει σημαντικά τους κινδύνους από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Τα Μέρη της έχουν νομικά δεσμευτική υποχρέωση να εφαρμόσουν εθνικά μέτρα για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με σκοπό την επίτευξη των στόχων των εθνικών συνεισφορών τους (National Determined Contributions – NDCs). Η Ελλάδα επικύρωσε τη Συμφωνία με τον Νόμο 4426/2016 (ΦΕΚ 187/Α/06-10-2016).

[5] Sharifi A. (2021): Co-benefits and synergies between urban climate change mitigation and adaptation measures: A literature review. Science of the Total Environment 750, 141642. doi:10.1016/j.scitotenv.2020.141642.

Η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή που εκδηλώνεται κυρίως με την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη, επιφέρει κινδύνους που ακολουθούν τις κλιματικές εκδηλώσεις, όπως άνοδο της στάθμης της θάλασσας, πλημμύρες, ξηρασία, ακραία καιρικά φαινόμενα, εξαφάνιση ειδών και οικοσυστημάτων, διάβρωση ακτών κ.α..

Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή σημαίνει ανάληψη δράσης με στόχο την προετοιμασία για τις αναμενόμενες μεταβολές των κλιματικών συνθηκών και τις επιπτώσεις τους, υπάρχουσες και μελλοντικές. Παραδείγματα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή αποτελούν οι ενεργειακές αναβαθμίσεις των κτιρίων για να διασφαλιστεί ότι θα διατηρούνται δροσερά κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών που προβλέπεται να γίνονται όλο και πιο ζεστοί, ή η αποτελεσματικότερη χρήση των υδατικών πόρων, ώστε να εξασφαλιστεί η επάρκεια τους στο μέλλον.

Κάθε χώρα οφείλει να συμπεριλάβει στον σχεδιασμό της πολιτικής της τις μελλοντικές κλιματικές συνθήκες. Οι πολιτικές που αποσκοπούν στον μετριασμό των επιπτώσεων από την κλιματική αλλαγή, αναφέρονται ως Πολιτικές Προσαρμογής και συνιστώνται στην ανάληψη κατάλληλων δράσεων με στόχο την αποφυγή και την καλύτερη αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Οι Πολιτικές Προσαρμογής στοχεύουν κατά προτεραιότητα στους τομείς δραστηριότητας που είναι περισσότερο ευάλωτοι στην κλιματική αλλαγή και οφείλουν να αναπτυχθούν έγκαιρα, ώστε να είναι χρονικά προγενέστερες της εκδήλωσης των συνεπειών στις οποίες αφορούν. Η επιλογή του κατάλληλου τρόπου δράσης για τη διαχείριση των αναγκών κάθε συστήματος (άνθρωποι, φυσικά συστήματα) αξιοποιεί πληροφορίες τόσο για την ευαισθησία/ευαλωτότητα κάθε συστήματος στις αλλαγές που θα συμβούν όσο και για το ρίσκο κάθε επιλογής. Η αποτελεσματικότητα των μέτρων προσαρμογής μεγιστοποιείται επίσης, όταν ο σχεδιασμός τους βασίζεται στη στενή συνεργασία των υπευθύνων με τους κοινωνικούς και άλλους ενδιαφερόμενους εταίρους.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) εργάζεται σε τρία επίπεδα για να προωθήσει την Προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος:

• Διασφαλίζει ότι όλες οι πολιτικές και οι δράσεις της στοχεύουν στην αύξηση της ανθεκτικότητας της Ευρώπης στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
• Υποστηρίζει τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές καθώς και τους εταίρους στον ιδιωτικό τομέα για να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή.
• Υποστηρίζει την ανθεκτικότητα και ετοιμότητα για το κλίμα σε παγκόσμιο επίπεδο αυξάνοντας τη διεθνή χρηματοδότηση και ενθαρρύνοντας την παγκόσμια δέσμευση και τις συνεργασίες για Προσαρμογή.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μια νέα Στρατηγική Προσαρμογής της ΕΕ στις 24 Φεβρουαρίου 2021. Η Στρατηγική αποτελεί βασικό μέρος της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και στοχεύει στην αύξηση και επιτάχυνση των προσπαθειών της ΕΕ για την προστασία της φύσης, των ανθρώπων και των μέσων διαβίωσης από τις αναπόφευκτες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

(Πηγή: European Commission).