Εισαγωγή

Οι υδάτινοι πόροι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ανθρώπινης ζωής, του φυσικού περιβάλλοντος και των οικοσυστημάτων, αλλά και στην κοινωνικοοικονομική ευημερία μιας περιοχής. Οργανισμοί διεθνούς και υπερεθνικού χαρακτήρα, όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), έχουν υπογραμμίσει την εξέχουσα σημασία της ορθής διαχείρισης των υδάτινων πόρων με σκοπό τη βιώσιμη διαχείριση και την αντιμετώπιση των πιέσεων που υφίστανται και που επηρεάζουν τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητά τους. 

Σε εθνικό επίπεδο, η διαχείριση των υδάτινων πόρων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της χώρας. Πιο συγκεκριμένα, η προσφορά των υδάτινων πόρων αντιμετωπίζει προκλήσεις λόγω των ιδιαίτερων κλιματικών, γεωγραφικών, δημογραφικών και κοινωνικοοικονομικών χαρακτηριστικών. Σε ορισμένες περιοχές της χώρας (Αττική, Θεσσαλία, Νησιά Αιγαίου κ.α.), η προσφορά δεν επαρκεί για να καλύψει τη ζήτηση ιδίως κατά τους θερινούς μήνες. Η χρονική και χωρική ανισοκατανομή προσφοράς και ζήτησης νερού (περισσότερες βροχοπτώσεις τους χειμερινούς μήνες – μεγαλύτερη ζήτηση τους καλοκαιρινούς μήνες) σε συνδυασμό με άλλες προκλήσεις, κάνουν επιτακτική την ανάγκη αποθήκευσης νερού κατά τις περιόδους με αυξημένη προσφορά (π.χ. χειμερινή περίοδος με αυξημένες βροχοπτώσεις) και τη χρήση αυτού σε περιόδους αυξημένης ζήτησης (π.χ. θερινή περίοδος) αλλά και γενικότερα την ανάγκη για ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων στη χώρα.  

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Ο περιορισμός της διαθεσιμότητας υδάτινων πόρων αποτελεί, ήδη, πρόβλημα σε πολλές περιοχές της Ευρώπης. Η Ελλάδα, όπως και η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, αναμένεται να αντιμετωπίσει σοβαρές επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή, κυρίως λόγω της αναμενόμενης μείωσης των κατακρημνισμάτων σε συνδυασμό με άλλες μεταβολές στον υδρολογικό κύκλο. Σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, η καθαρή απώλεια νερού (εξάτμιση μείον βροχόπτωση και απορροή ποταμών) έχει αυξηθεί σε ολόκληρη τη Μεσόγειο θάλασσα, λόγω της έντονης αύξησης της εξάτμισης που οφείλεται στην αύξηση της θερμοκρασίας τοπικά, και αναμένεται να αυξηθεί ακόμα περισσότερο στο μέλλον λόγω της μείωσης των κατακρημνισμάτων και της απορροής των ποταμών, σε συνδυασμό με την αυξημένη εξάτμιση.  

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που αναμένεται να επηρεάσουν τα υδάτινα συστήματα και τις υποδομές παροχής νερού της Ελλάδας βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα είναι α) η μείωση των υδάτινων αποθεμάτων, β) η επιμήκυνση των περιόδων ξηρασίας και η εντατικοποίηση της κατανάλωσης νερού, γ) η αυξημένη υφαλμύρωση των παράκτιων υδροφόρων οριζόντων, με προέλαση των μετώπων υφαλμύρωσης προς την ενδοχώρα, δ) η μη διατήρηση της οικολογικής παροχής των ποταμών την ξηρή περίοδο, ε) ο εντονότερος ανταγωνισμός μεταξύ των χρήσεων νερού (ύδρευση, άρδευση, παραγωγή ενέργειας) και στ) η αύξηση εμφάνισης πλημμυρικών φαινομένων.  

Στην Ελλάδα, ο τομέας των υδάτινων πόρων είναι ένας από τους κρισιμότερους σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, δεδομένου ότι δέχεται σημαντικές πιέσεις τόσο στην ποιότητα όσο και στην ποσότητα των αποθεμάτων (οι οποίες αναμένεται να αυξηθούν), επηρεάζοντας έμμεσα και άλλους σημαντικούς τομείς, όπως τον τομέα της γεωργίας (αρδευτικό νερό, υποβάθμιση εδαφών λόγω διάβρωσης/ερημοποίησης), των παράκτιων ζωνών (επίπτωση της ανόδου της στάθμης της θάλασσας), του τουρισμού και της βιομηχανίας.

Προτεινόμενες λύσεις

Ο τομέας των Υδάτινων Πόρων αποτελεί ένα από τους 15 τομείς προτεραιότητας που έχουν συμπεριληφθεί στην Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ) (ΥΠΕΝ, 2016). Οι ενδεικτικές δράσεις και μέτρα που προτείνονται στην ΕΣΠΚΑ για την προσαρμογή του τομέα στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι: 

• προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή του νομοθετικού και κανονιστικού πλαισίου (π.χ. διαχείριση διασυνοριακών επιφανειακών και υπόγειων υδάτινων συστημάτων), 
• προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή του στρατηγικού και επιχειρησιακού σχεδιασμού (π.χ. ένταξη της κλιματικής αλλαγής στον υδάτινο σχεδιασμό και την υδατική διαχείριση), 
• θεσμοθέτηση νέων ή βελτίωση υφιστάμενων συστημάτων παρακολούθησης (π.χ. βελτιστοποίηση των υφιστάμενων μετεωρολογικών δικτύων, εφαρμογή ενός δικτύου παρακολούθησης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα υπόγεια ύδατα), 
• εκπόνηση μελετών για εξειδίκευση των επιμέρους μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (π.χ. σύνταξη χαρτών τρωτότητας, εκτίμηση και ποσοτικοποίηση επιπτώσεων με τη χρήση ειδικών μοντέλων για εναλλακτικά σενάρια εξέλιξης του φαινομένου), 
• εφαρμογή μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (π.χ. απαγόρευση ανόρυξης και λειτουργίας ιδιωτικών γεωτρήσεων στα νησιά του Αιγαίου και Ιονίου Πελάγους, μέτρα για την εξοικονόμηση/ορθολογική χρήση νερού, μέτρα για την επαναχρησιμοποίηση/ανακύκλωση νερού, μέτρα μείωσης του φαινομένου της υφαλμύρωσης), 
• ενίσχυση συντονισμού/συνεργασίας (π.χ. ενίσχυση της συνεργασίας/συντονισμού με Αγροτικούς Συνεταιρισμούς για την επισκευή, αντικατάσταση και  επέκταση των δικτύων άρδευσης καθώς και με Περιφέρειες και Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) για την επισκευή και αντικατάσταση των δικτύων ύδρευσης), 
• βελτίωση οργανωτικών δομών (π.χ. δημιουργία ενιαίου οργανισμού, ο οποίος θα συντονίζεται σε εθνικό επίπεδο και θα είναι υπεύθυνος για την παρακολούθηση των αλλαγών στη ζήτηση του νερού), 
• βελτίωση της πρόσβασης και διάδοσης πληροφοριών για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτή (π.χ. δημιουργία γεωπύλης ενσωμάτωσης πληροφορίας σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους υδάτινους πόρους), 
• βελτίωση της διάχυσης των αποτελεσμάτων της παρακολούθησης (π.χ. δημιουργία εθνικής βάσης για τα δεδομένα της παρακολούθησης των αλλαγών στη ζήτηση νερού σε εθνικό επίπεδο, εγκατάσταση μιας εθνικής βάσης δεδομένων υδάτινων απολήψεων), 
• ενδυνάμωση των υπηρεσιών για το σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών και μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (π.χ. εγκατάσταση εθνικής βάσης ελέγχου απολήψεων),  
• ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών, εκπαίδευση των μελλοντικών επιστημόνων και επαγγελματιών (φοιτητών) και ενημέρωση και επιμόρφωση των επαγγελματικών ομάδων που δραστηριοποιούνται στον τομέα (π.χ. εκπαιδευτικά προγράμματα που αφορούν την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στους υδάτινους πόρους), 
• ενημέρωση και ευαισθητοποίηση πολιτών (π.χ. ενθάρρυνση αλλαγής καταναλωτικών προτύπων και νοοτροπιών ιδιωτών). 

(*)Βασικός σκοπός των προτεινόμενων μέτρων και δράσεων είναι να χρησιμοποιηθούν ως γενικές κατευθύνσεις που θα υποστηρίξουν τις προσπάθειες προσαρμογής στον τομέα των Υδάτινων πόρων.

Σχετικοί σύνδεσμοι

• Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή – Climate-ADAPT – Τομέας Υδάτινων Πόρων